Portret kobiety w ogniu ****** (RECENZJA)

„Portret kobiety w ogniu” to melodramat stworzony z niuansów i spojrzeń. Seans jak wizyta w sali z obrazami największych mistrzów malarstwa. To wcale nie wycieczka do muzeum, a coś potrzebnego i aktualnego. Jednym z największych paradoksów naszej epoki jest to, że żyjemy w kulturze obrazkowej, ale nie potrafimy patrzeć. Uczy się nas czytać i pisać, do wielu rzeczy zostajemy zaprogramowani, niewiele czasu poświęca się na analizowanie obrazów. W przestrzeni wizualnej większość z nas porusza się po omacku, jak analfabeci przekładający karty elementarza. Scrollowanie, swipowanie, lajkowanie i ocenianie przychodzi łatwo, ale zawieszenie się na dłużej, zgłębianie kadrów, zdjęć, portretów – to już nie nasza domena. Co prawda wciąż pękają w szwach takie miejsca jak Luwr, National Gallery, czy Rijksmuseum, ale zatrzymać się tam naprzeciw najwybitniejszych dzieł, także z powodu tłumu, nie sposób. I wtedy wchodzi do kin „Portret kobiety w ogniu” – cały na malarsko. Jest jak dwugodzinny seans pięknych obrazów, poruszających scen, zatrzymanych spojrzeń. Ta miłosna historia cała utkana jest z patrzenia, z podglądania, oceniania, zapamiętywania.

Oto w XVIII wiecznej Francji, na skalistą wyspę, przypływa malarka. Ma stworzyć tytułowy portret, uwiecznić arystokratkę, która nie godzi się na pozowanie. Pozostaje praca incognito, fałszywy pretekst do długich spotkań i wnikliwych spojrzeń, a potem szkicowanie i malowanie z pamięci. W takich warunkach, w świecie aranżowanych małżeństw i męskiej dominacji rodzi się niemożliwe do spełnienia uczucie. Malarkę gra Noémi Merlant, portretowaną jest Adele Haenel, obie sugestywne, choć stonowane. Kontrastują między sobą jakby zestawić brunetkę z całkiem współczesnych filmów Almodovara z blondynkami z kostiumowych dokonań Ivory’ego. Nagrodzony w Cannes za scenariusz film Céline Sciammy niby jest melodramatem jakich wiele, ale to tylko pierwsze wrażenie, to właśnie z pobieżnego, nieumiejętnego, współczesnego spojrzenia. Bo w głębi „Portret kobiety w ogniu” jest anatomią miłości, jakiej jeszcze na ekranie nie było. Uczucie między kobietami ma swoją dynamikę, rządzi się innymi prawami, a w tym kostiumie ożywa własną uniwersalnością po raz pierwszy. Nie jest jak na przykład „Carol” opowieścią osadzoną w grze uwodzenia, tu uczucie rodzi się równolegle z dziełem sztuki. Zauroczenie równa się objawieniu, muza dostaje równorzędne miejsce z artystką.

Nieobecność kobiet w historii sztuki staje się równoległym ważnym tematem filmu Sciammy, daje mu siłę manifestu, każe zrewidować pogląd, że jeśli czegoś w annałach nie ma, to znaczy, że tego nie było. Nie tylko miłość między portretującą i portretowaną była, a gdzieniegdzie wciąż jest, niemożliwa, także wymarzona kariera malarki i upragniona droga życiowa modelki. Sporo w ich zachowaniach dyskrecji, ale mają olbrzymią siłę oddziaływania na widza. „Cztery pory roku” Vivaldiego zostają zaś przez „Portret kobiety w ogniu” odczarowane i w połączeniu z sumą spojrzeń, istotą kina według Sciammy, tworzą przestrzeń do katharsis. Trzeba to tylko (i aż) zobaczyć.