Pe drom baro… Na wielkiej drodze. Od Cyganów do Romów

Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu – Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Pe drom baro… Na wielkiej drodze. Od Cyganów do Romów
20 maja – 3 września 2017
otwarcie podczas Nocy Muzeów

Kuratorzy: Andrzej Grzymała-Kazłowski, Paulina Suchecka

Andrzej Grzymała-Kazłowski od ponad dwudziestu lat związany jest ze środowiskiem romskim, w latach 2001–2010 pracował w Wydziale Mniejszości Narodowych i Etnicznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji jako główny specjalista ds. romskiej mniejszości etnicznej. Współtworzył i koordynował realizację rządowego „Programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce”. Wtedy zaczął gromadzić książki i gazety związane z tematyką romską, nie myślał jednak o tworzeniu kolekcji:

„W 2001 roku miałem już sporą bibliotekę cyganologiczną, trochę archiwalnej prasy, ale raczej nie w głowie było mi wtedy wydawanie urzędniczej pensji na «te rzeczy». Znając budowaną od kilkudziesięciu lat kolekcję Pawła Lechowskiego (etnografa, cyganologa, muzealnika), pewnego razu zadzwoniłem do niego, że jest do wzięcia ładny drzeworyt z połowy XIX w.– Cyganie według obrazu Franciszka Kostrzewskiego. Paweł nie miał pieniędzy, a mnie zaświtała myśl, że mógłbym przecież powiesić ten drzeworyt u siebie w pokoju. No i powiesiłem. Potem były kolejne, aż do zajęcia wszystkich wolnych powierzchni. Obrazy, grafiki, pocztówki, fotografie i wiele innych”.

Dziś kolekcja składa się z około 3000 obiektów, są wśród nich m.in. jeden z najstarszych zapisków dotyczących Romów w Europie – karta z napisem Zigeuner z wydanej w 1574 r. w Bazylei Cosmographia universalis (libri III)„Von dem Deutschen Land” Sebastiana Münstera, pruskie i austriackie XVIII-wieczne akty banicyjne, niemieckie dokumenty z II wojny światowej oraz liczny zbiór fotografii. Na wrocławskiej wystawie pokazane zostanie malarstwo artystów polskich, rumuńskich, czeskich z pocz. XX w., prace współcześnie działających twórców romskich, liczne grafiki i druki. Zwiedzający zobaczą również dwa wozy wagonowe wędrownych Romów z przełomu lat 50. i 60. XX w. W Polsce przetrwało tylko kilkanaście takich pojazdów. Na wystawie w Muzeum Etnograficznym zbiory Andrzeja Grzymała-Kazłowskiego uzupełnione zostaną eksponatami z kolekcji Pawła Lechowskiego, który problematyką romską zajmuje się od lat 60. ubiegłego wieku. Pokazane zostaną kotły, patelnie, elementy strojów, biżuteria.

Elżbieta Berendt, kierownik Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu:
„Zagadkowość pochodzenia Romów, bogactwo i niekonwencjonalność tradycji niewątpliwie fascynowała europejskich muzealników, ale problemem dla nich była swoista nieprzenikalność tej społeczności i ulotność jej kultury. Andrzej Grzymała-Kazłowski, założyciel Muzeum Kultury Romów w Warszawie, podkreśla trudność, jaką Romowie sprawiają nam, muzealnikom, przyzwyczajonym do opowiadania o kulturze za pomocą zabytkowych przedmiotów, ponieważ nigdy „nie zapisywali ksiąg, nie budowali kościołów, pałaców, ratuszy, galerii i muzeów gromadzących «rzeczy» świadczące o historii, chwale i tożsamości narodu. Ich kultura nakierowana jest na podtrzymywanie więzów grupowych i obronę przed zewnętrznymi zagrożeniami”.

Piotr Oszczanowski, Dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu:
„Z dużym wyczuciem i taktem wkroczyć w świat społeczności zamkniętej, zazdrośnie i konsekwentnie chroniącej swojej tożsamości, żyjącej na co dzień obok nas, a jednak mało znanej i rozpoznanej – oto cel, jaki stawia sobie nasza wystawa. Wystawa ważna i nam potrzebna. Bo dzięki niej dane nam będzie lepiej poznać Romów, a to znaczy także lepiej ich zrozumieć, a lepiej zrozumieć, to z kolei znaczy odstąpić od stereotypów i wspólnie żyć. Zobaczyć i przekonać się, że przy swej kulturowej i etnicznej odrębności mamy wiele cech wspólnych – przecież tak samo głęboko wierzymy, tak samo intensywnie kochamy najbliższych, tak samo potrafimy zatracić się w zabawie”.

Wystawie towarzyszy bogato ilustrowany dwujęzyczny album.

Program Nocy Muzeów, 20 maja 2017
Muzeum Etnograficzne zaprasza na wyjątkową Noc Muzeów wokół ekspozycji „Pe drom baro… Na wielkiej drodze. Od Cyganów do Romów”. Otwarciu wystawy będą towarzyszyć liczne imprezy, m.in. koncert muzyki cygańskiej, oprowadzanie kuratorskie oraz prezentacja filmu. Dzieci będą miały okazję zobaczyć wnętrze wozu cygańskiego, nauczyć się liczyć w języku romani, stworzyć cygańską biżuterię, a także wziąć udział w zabawach z elementami tańca wraz z romskimi dziećmi z wrocławskiego Brochowa. Warsztaty pobudzą ciekawość i otwartość dzieci na inne kultury, spotkanie będzie też okazją do wspólnej muzyczno-tanecznej zabawy i przełamywania stereotypów.

11:30–13:30 przejazd wozu cygańskiego, od Muzeum Etnograficznego przez Rynek (pl. Gołębi), powrót do Muzeum Etnograficznego
16.00–17.30 „Dla dzieci i z dziećmi”. Zajęcia dla dzieci w wieku 5–12 lat.
• „Jek, duj, tryn” – liczymy w romani
• Romska biżuteria – tworzymy naszyjniki, bransoletki
• Dom na kołach – zwiedzamy wóz cygański
• Śpiewnie i tanecznie – bliżej muzyki romskiej

18.00–19.30 – Otwarcie wystawy „Pe drom baro... Na wielkiej drodze. Od Cyganów do Romów"
19.30 Wieczór z muzyką cygańską
21.00 Oprowadzanie kuratorskie po wystawie: zwiedzanie ekspozycji z kolekcjonerem Andrzejem Grzymała-Kazłowskim
23.00 Prezentacja filmu: „Dolny Śląsk. Lud, jego zwyczaje, sposób życia, pieśni, muzyka i tańce... Romowie”