Czy powinniśmy się bać pszczół, os i szerszeni? (PORADNIK)

To właśnie strażacy są każdego roku wzywani tysiące razy w całej Polsce do usuwania gniazd tych owadów. Oczywiście ich podstawowe zadania są inne, ale nie bez kozery to właśnie strażacy wśród służb mundurowych cieszą się największą sympatią. Jeśli mogą i potrafią, pomogą. A potrafią i wiedzą wiele. Przydatne opracowanie właśnie na temat błonkoskrzydłych pojawiło się w portalu strazacki.pl, który omawia poszczególne owady i analizuje potencjalne zagrożenie:

"Pomimo, iż atakują wyłącznie w samoobronie, to przypadki użądleń zdarzają się dość często. Ze względu na utratę naturalnych siedlisk owady te przystosowały się do życia w pobliżu terenów ludzkiej aktywności, a dla wielu z nas są one niepożądanym, a nawet wręcz niebezpiecznym towarzystwem. Wtedy na ratunek wzywana jest Straż Pożarna"

Portal przypomina, że według obowiązujących przepisów polskiego prawa m.in. ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz przepisów wewnętrznych Państwowa Straż Pożarna kwalifikuje takie zdarzenia jako "inne miejscowe zagrożenie" i zawsze podejmuje działania w przypadkach, kiedy obecność owadów może zagrażać zdrowiu i życiu osób przebywających w pobliżu miejsca bytowania pszczół, os lub szerszeni. (Na zdjęciu gniazdo os; fot. Bosyantek/Wikipedia)

Dodajmy jednak, że w wielu mniejszych miejscowościach, gdzie działają jednostki ochotnicze, nie ma odpowiedniego sprzętu czy budżetu do tego celu. Ale nawet jeśli bezpośredniego zagrożenia nie ma, strażacy powinni nam doradzić i przekazać dane kontaktowe do prywatnych firm, zajmujących się usuwaniem gniazd.

Dla większości tylko trochę przykrości... U około 90 % osób użądlenie przez pszczołę lub osę wywołuje ograniczoną reakcję miejscową pod postacią obrzęku, zaczerwienienia i świądu utrzymującego się przez 24 godziny. U pozostałych osób, według różnych danych statystycznych, rozwija się rozległa reakcja miejscowa (u 1,5-17%) lub najgroźniejsza uogólniona reakcja alergiczna, która występuje u 0,35- 4% populacji. Śmiertelność spowodowana użądleniem przez owada wynosi około 0,45 zgonów na 1 mln mieszkańców na 1 rok. Najczęściej umierają osoby starsze, dodatkowo obciążone innymi schorzeniami, takimi jak choroba wieńcowa, miażdżyca. Większym ryzykiem obciążeni są mieszkańcy terenów wiejskich. Poważne skutki mogą mieć użądlenia mnogie, pojedyncze użądlenia w usta bądź w gardło, gdy owad dostanie się do jamy ustnej oraz użądlenia dzieci o skłonnościach alergicznych. Zdarza się, że po pierwszym użądleniu organizm uczula się na jad pszczeli. W takiej sytuacji każde następne użądlenie wywołuje zdecydowanie silniejszą reakcję alergiczną. ŹRÓDŁO: strazacki.pl

Poznaj swojego "wroga"
Pszczoły, trzmiele, osy i szerszenie, to owady należącego do rzędu błonkoskrzydłych (Hymenoptera), podrzędu trzonówek (Apocrita) i grupy żądłówek (Aculeata). Ze względu na posiadane żądła i wytwarzany jad są postrzegane jako niebezpieczne dla człowieka.

Pszczoły
W Polsce powszechnie spotykane są pszczoły miodne (Apis mellifera), które mają długość ciała około 13-15 mm (królowa około 25 mm). Tułów i odwłok pokryte są szczególnie z boków gęstymi żółtawymi włoskami, a ich skrzydła mają specyficzne użyłkowanie. W czasie 1 sekundy lotu pokonują od 3 do 6 m, uderzając skrzydłami ok. 190 razy. Wszystkie pszczoły żyją w zorganizowanych społeczeństwach zwanych rojami, które składają się z robotnic, samców zwanych trutniami oraz matki pszczelej, zwanej królową. Rój w przypadku pszczoły miodnej może liczyć od 10 do nawet 80 tysięcy osobników. Pszczoły miodne zakładają gniazda zbudowane z kilku charakterystycznych woskowych plastrów z sześciokątnymi komórkami i we współczesnych czasach, oprócz rojów hodowanych przez pszczelarzy w pasiekach, rzadko tworzą swobodnie żyjące społeczeństwa na łąkach, w ogrodach, widnych lasach oraz na ich obrzeżach, gdzie gnieżdżą się w dziuplach drzew, zagłębieniach i szczelinach skalnych. Część rodziny pszczelej w przypadku, gdy pszczelarz zaniedba pasiekę lub przegapi ten moment, w okresie rojenia (kwiecień-czerwiec) opuszcza ul wraz z matką i zaczyna szukać w pobliżu ula miejsca do osiedlenia poza pasieką. Jedna rodzina pszczela może wydać kilka rojów naturalnych. W okresie zimowym pszczoły zimują na plastrach w gnieździe otaczając królową, wokół której panuje temperatura rzędu 25°C. Pszczoła miodna dostarcza wielu surowców wykorzystywanych w przemyśle spożywczym, medycynie. Poza miodem te pożyteczne owady dostarczają mleczka pszczelego, kitu i wosku. Również jad pszczeli jest wykorzystywany przez człowieka np. w leczeniu chorób reumatycznych. Niestety w ostatnim czasie obserwuje się zwiększone wymieranie pszczół, głównie na terenie USA i Europy Zachodniej, co w dalszej perspektywie może doprowadzić do zachwiania równowagi ekologicznej, dlatego należy chronić te pożyteczne owady. (fot. Maciej A. Czyzewski/Wikipedia)

ZAGROŻENIE: Samica pszczoły może użądlić tylko raz i po użądleniu ginie. Pozostawia w skórze człowieka fragment odwłoka z aparatem żądłowym. Budowa i mechanizm działania żądła powodują dalsze jego zagłębianie się w skórze i wstrzykiwanie pozostałej w woreczku porcji jadu - nawet 20-krotnie więcej jadu niż w przypadku pojedynczego użądlenia osy lub szerszenia, ponieważ pszczoły używają jadu do odganiania ssaków nawet tak dużych jak borsuki i niedźwiedzie od zapasów miodu zgromadzonych w ulu. Jad pszczeli może powodować nieprzyjemny obrzęk, ale jest niebezpieczny tylko dla osób uczulonych lub w przypadku wielu użądleń. Dla zdrowego dorosłego człowieka zagrożenie życia występuje dopiero przy około stu użądleniach.

Osy
Inwazyjne gatunki owadów z rodziny osowatych. Długość ciała osy pospolitej (Vespula vulgaris) wynosi 10–20 mm (królowa około 25 mm), a osy dachowej (Vespula germanica) wynosi 11–16 mm (królowa około 20 mm). Owady te mają charakterystyczne czarno-żółte ubarwienie. Odwłok u jego nasady jest silnie przewężony, stąd pojawiło się popularne określenie „talia osy”. Osy są wszystkożernymi drapieżnikami, atakują inne owady, często nawet większe od siebie, bywają również szkodnikami owoców, czasami żywią się sokami drzew. W Polsce oba gatunki występują pospolicie, również w miastach. Osy budują gniazda, najczęściej w cichych i spokojnych miejscach, materiałem jaki wykorzystują do tego celu jest papier ich własnej produkcji - wytwarzają go przeżuwając drewno i łącząc je ze śliną. Osy pospolite budują swoje gniazda w ziemi, zwykle wykorzystując nory drobnych ssaków. Królowa składa w nim jaja, a wylęgające się robotnice rozbudowują gniazdo i karmią larwy. (fot. JJ Harrison/Wikimedia Commons)

Gniazda os dachowych mają przeważnie średnicę 20–30 cm, ale zdarzają się znacznie większe, sięgające nawet 100 cm. Umiejscawiane są w starych dziuplach lub w ziemi, a w pobliżu osad ludzkich również w otworach w murach, elementach dachu lub innych dogodnych lukach budynków. Z kolei osy leśne (Dolichovespula sylvestris) tworzą gniazda cienkościenne, wielkości pięści, budowane na balkonach, w dziuplach, na belkach strychów, na gałązkach, rzadko w ziemi. W okresie kwietnia/maja królowe zakładają kolonie, a ich największy rozwój następuje po około trzech miesiącach od jej założenia. Owady te są najbardziej aktywne w czasie dnia, a późnym wieczorem gromadzą się w gnieździe. Późną jesienią gniazda os pustoszeją.

ZAGROŻENIE: Osy mogą użądlić swoją ofiarę kilkukrotnie. Użądlenie osy jest bolesne, ale dla większości ludzi nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, poza przypadkami osób uczulonych. Pojedyncze użądlenie osy to dawka jadu ponad 20-krotnie mniejsza niż w przypadku użądlenia przez pszczołę.

Szerszenie
Są największymi z osowatych występujących w Europie Środkowej. Szerszeń europejski (Vespa crabro) osiąga długość ciała około 25 mm (królowa około 35 mm) Forma typowa dla obszaru Polski ma tułów czarny w rude plamy, odwłok żółty w czarne pasy. Szerszenie występują powszechnie na terenie całej Polski, zwłaszcza w pobliżu terenów zamieszkiwanych przez ludzi. Typowym siedliskiem szerszeni europejskich są lasy liściaste, gdzie ich gniazda można spotkać w dziuplach drzew, zwłaszcza dębów. Ze względu na utratę naturalnych siedlisk owady te bardzo szybko przystosowały się do życia w pobliżu terenów ludzkiej aktywności, gdzie swoje gniazda budują najczęściej w dziuplach drzew, a także w norach ziemnych, opuszczonych ulach, czasem na wolnym powietrzu, a także w miejscach osłoniętych np. pod okapem dachu lub w dziurach i zagłębieniach w ścianach budynków. Podobnie jak osy, szerszenie wczesną wiosną zakładają kolonie i przystępują do budowy gniazda. W tym celu wykorzystują masę papierową, wytworzoną przez nie z cząsteczek próchniejącego drewna i śliny. Późną jesienią gniazda szerszeni pustoszeją, a przyszłe królowe wyruszają na poszukiwanie zimowiska, by zapaść w stan diapauzy. Szerszenie europejskie żywią się owadami, owocami oraz sokami niektórych drzew. Owady te są aktywne zarówno w dzień, jak również w nocy. Generalnie szerszenie ignorują człowieka w terenie. Jeżeli nie wykonuje się żadnych gwałtownych ruchów, nie drażni ich, same nie atakują. Prowokuje je nagła zmiana w otoczeniu, wstrząs, zmiana zapachu lub hałas. (fot. Wikimedia Commons)

Ważne: Szerszenie mogą użądlić swoją ofiarę kilkukrotnie. Użądlenie przez szerszenia wywołuje w miejscu wprowadzenia jadu dotkliwy ból, zaczerwienienie i obrzęk, a u osób uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych może wywołać wstrząs anafilaktyczny. Pojedyncze użądlenie szerszenia to dawka jadu ponad 20-krotnie mniejsza niż w przypadku użądlenia przez pszczołę. Ich jad zawiera nieznacznie większą dawkę toksyn, dlatego bolesność samego użądlenia jest porównywalna a nawet większa od użądlenia pszczoły. Zazwyczaj szerszenie są mniej agresywne od os i trudniej je sprowokować do ataku.

Trzmiele
Zaliczane są do pszczół właściwych, plemienia trzmiele (Bombini). Tworzą niewielkie sezonowe gniazda pod ziemią lub pod kamieniami, w których bytują w liczbie nie więcej niż kilkuset osobników.

Na wiosnę królowa opuszcza ziemną kryjówkę i wyrusza na poszukiwanie odpowiedniego miejsca na gniazdo. U trzmiela ziemnego (Bombus terrestris) to najczęściej podziemne nory. Matka znosi do gniazda różne materiały, którymi wyściela wnętrze, a następnie buduje beczułkowate plastry, do których składa jaja.

Po około 3 tygodniach pojawiają się pierwsze robotnice, które po 3 dniach są zdolne do lotu i przejmują wszystkie funkcje w gnieździe. Pod koniec lata pojawiają się samce i młode królowe, a gniazdo zbliża się do rozpadu. (fot. Paweł Cieśla Staszek_Szybki_Jest/Wikipedia)

ZAGROŻENIE: (źródło: Wikipedia) Samice trzmieli (królowa-matka i robotnice) mają żądło służące im do obrony. Użądlenia tych owadów są bolesne, ale zdarzają się znacznie rzadziej niż użądlenia innych przedstawicieli pszczół lub os. Trzmiele są od nich dużo mniej agresywne, w normalnych warunkach mało napastliwe. Na ich żądle nie ma haczykowatych zakończeń, dlatego po użądleniu nie pozostaje ono w skórze człowieka. Jad trzmieli zawiera mniej substancji niebezpiecznych dla człowieka niż jad pszczeli. Po użądleniu mogą wystąpić miejscowe obrzęki tkanki podskórnej, a u osób nadwrażliwych – w różnym stopniu nasilone (rzadko silne) objawy wstrząsu anafilaktycznego.

Strażacy radzą: "Jeśli nie masz odpowiedniej wiedzy oraz środków ochrony osobistej - nigdy samodzielnie nie przystępuj do usuwania gniazda owadów. Podczas pracy związanej z usuwaniem gniazd owadów błonkoskrzydłych nigdy nie należy pracować w pojedynkę."