Prawidłowy rozwój dziecka – jakie parametry o nim świadczą?

Pomiary różnych parametrów związanych z rozwojem dziecka stanowią cenne dane dotyczące jego zdrowia. Dlatego powinny być wykonywane regularnie, konieczne jest też zapisywanie tych wyników. Dzięki temu można sprawdzić nie tylko aktualne wartości, ale także to, jak zmieniały się one w czasie. Szczegółową ocenę rozwoju dziecka przeprowadza się na podstawie różnych wskaźników, takich jak przyrost masy ciała, wzrost, rozwój motoryczny, funkcje poznawcze i społeczne. Co decyduje o prawidłowym rozwoju i jakie narzędzia pomagają go ocenić?

Przyrost masy ciała – pierwszy wskaźnik zdrowia dziecka

Masa ciała dziecka od momentu narodzin jest jednym z podstawowych parametrów, które pozwalają ocenić jego rozwój. Aby szybko sprawdzić jego prawidłowość, można skorzystać z kalkulatora wagi dziecka (https://www.mamazone.pl/kalkulatory/kalkulator-wagi/).

W pierwszych dniach życia noworodki często tracą około 5–10% masy urodzeniowej, co jest procesem naturalnym wynikającym z utraty płynów i przystosowywania się organizmu do życia poza łonem matki. Następnie, w ciągu dwóch pierwszych tygodni życia, masa ciała powinna powrócić do poziomu wyjściowego.

W kolejnych miesiącach życia dziecko powinno systematycznie przybierać na wadze. Przyrost masy ciała zależy od wieku:

• 26–31 g/dobę w okresie 0.–3. mies.,
• 17–18 g/dobę w okresie 3.–6. mies.,
• 12–13 g/dobę w okresie 6.–9. mies.,
• 9 g/dobę w okresie 9.–12. mies.

Zbyt wolne lub zbyt szybkie przybieranie na wadze może być sygnałem problemów, takich jak zaburzenia odżywiania, choroby przewodu pokarmowego czy zaburzenia metaboliczne. Regularne ważenie dziecka i konsultacje z pediatrą pomagają wczesnym wykrywaniu nieprawidłowości.

Siatki centylowe – narzędzie do oceny wzrostu i masy ciała

Podstawowym narzędziem stosowanym do oceny prawidłowego wzrostu i masy ciała dzieci są siatki centylowe. To wykresy opracowane na podstawie danych statystycznych dotyczących rozwoju dzieci w danym regionie lub populacji.

Na siatkach centylowych zaznacza się wzrost, masę ciała oraz wskaźnik BMI dziecka w odniesieniu do jego wieku i płci. Wyniki prezentowane są w postaci centyli, które wskazują, jak dane dziecko plasuje się w porównaniu do rówieśników:

• Wyniki między 3 a 97 centylem uznaje się za normę.
• Wartości poniżej 3 centyla mogą świadczyć o niedożywieniu lub zahamowaniu wzrostu.
• Wyniki powyżej 97 centyla mogą wskazywać na nadwagę lub otyłość.

Siatki centylowe pomagają również zidentyfikować nietypowe trendy rozwojowe, np. Nagłe spadki lub wzrosty masy ciała czy wzrostu, które mogą wymagać dalszej diagnostyki.

Obwód głowy i klatki piersiowej – ważne wskaźniki rozwoju

Obwód głowy jest istotnym parametrem oceny rozwoju neurologicznego dziecka. W pierwszym roku życia głowa dziecka rośnie bardzo intensywnie – średnio o 12 cm w ciągu pierwszych 12 miesięcy. Po tym okresie tempo wzrostu spowalnia, ale regularne pomiary pozostają kluczowe.

Zbyt szybki przyrost obwodu głowy może być sygnałem wodogłowia, natomiast zbyt wolny – mikrocefalii. Obwód klatki piersiowej z kolei pomaga ocenić rozwój układu oddechowego i mięśniowego, co jest szczególnie ważne w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie.

Parametry motoryczne – kamienie milowe w rozwoju ruchowym

Rozwój motoryczny dziecka oceniany jest na podstawie tzw. kamieni milowych, czyli umiejętności, które dziecko powinno osiągać w określonym wieku. Przykładowe etapy to:

• 1. miesiąc życia – odruch Moro, odruch chwytny, 
• 2. miesiąc życia – uniesienie głowy o 45 stopni podczas leżenia na brzuchu,
• 4. miesiąc życia – unoszenie klatki piersiowej w leżeniu na brzuchu, wyciąganie prostych ramion przed siebie, sięganie po grzechotkę chwytanie jej i trzymanie,
• 6. miesiąc życia – samodzielne siedzenie z podparciem, chwyt łokciowo-dłoniowy,
• 9. miesiąc życia – stabilny siad, przenoszenie zabawek, chwyt zgarniający,
• 12. miesiąc życia – raczkowanie, chodzenie z pomocą,
• 18. miesiąc życia – samodzielne chodzenie, wstawanie, samodzielne jedzenie palcami,
• 24. miesiąc życia – bieganie, skakanie, kopanie, rzucanie piłki z nad głowy, samodzielne jedzenie przy użyciu łyżki.

Opóźnienia w rozwoju motorycznym mogą być związane z zaburzeniami neurologicznymi, hipotonią mięśniową lub innymi problemami zdrowotnymi. Należy jednak pamiętać, że rozwój dziecka jest kwestią indywidualną i niewielkie odstępstwa nie świadczą jeszcze o poważnych schorzeniach. Regularne wizyty u pediatry i fizjoterapeuty mogą pomóc we wczesnym wykryciu i leczeniu zaburzeń rozwojowych.

Rozwój mowy – jak powinien przebiegać?

Zdolność do komunikacji jest jednym z ważniejszych elementów rozwoju dziecka. Na początku są to proste reakcje na ludzki głos i samodzielne próby wydawania różnych dźwięków, jednak z czasem pojawia się rozumienie prostych komunikatów, a następnie próby samodzielnych wypowiedzi.

• W pierwszym miesiącu życia dziecko powinno zwracać się w stronę, z której dochodzi dźwięk, reagować uśmiechem na głos oraz wydawać różne okrzyki.
• Drugi miesiąc życia to eksperymentowanie z głośnymi, gardłowymi dźwiękami,
• W czwartym miesiącu życia zaczyna gruchać,
• Półroczne niemowlę potrafi już się śmiać i wydawać różne dźwięki w odpowiedzi na ludzką mowę.
• W dziewiątym miesiącu życia niemowlę patrzy na znane mu przedmioty po wymówieniu przez kogoś ich nazwy, zatrzymuje działanie, gdy usłyszy "nie", intencjonalnie wydaje różne dźwięki, aby zwrócić na nie uwagę.
• Roczne dziecko powinno reagować na swoje imię, rozumieć proste polecenia, próbuję się komunikować za pomocą gestów i różnych dźwięków naśladujących mowę, naśladuje klaskanie i gest machania dłonią na pożegnanie.

Opóźnienia w rozwoju mowy mogą wskazywać na problemy słuchu, zaburzenia ze spektrum autyzmu lub inne trudności poznawcze. W takich przypadkach niezbędna jest konsultacja z logopedą lub psychologiem.

Rozwój funkcji poznawczych i społeczno-emocjonalnych – o czym świadczą nieprawidłowości w tym zakresie?

Proces kształtowania się tej sfery jest bardziej skomplikowany i wieloczynnikowy, dlatego poszczególne kamienie milowe są raczej wskazówkami. Warto jednak pamiętać, że niektóre opóźnienia rozwojowe w tym zakresie są charakterystyczne np. dla autyzmu.

• W okresie pierwszego miesiąca życia funkcje poznawcze dziecka pozwalają na odwracanie się w kierunku bodźców wzrokowych, niemowlę zwraca też szczególną uwagę na ludzką twarz, preferuje również obiekty kontrastowe. Już u tak małych dzieci można zaobserwować pierwsze oznaki empatii – niemowlę zaczyna płakać, kiedy usłyszy płacz innego dziecka.
• W drugim miesiącu życia dziecko powinno potrafić wodzić wzrokiem w poziomie, przejawia też coraz dłuższe okresy czuwania w ciągu dnia.
• Czwarty miesiąc życia to okres, w którym niemowlę zaczyna badać otoczenie – ogląda swoje dłonie, rozgląda się w poszukiwaniu opiekuna. Przewiduje, jakie czynności są wykonywane o konkretnej porze dnia. Dziecko w tym wieku cieszy się z kontaktu wzrokowego i potrafi minami wyrażać emocje.
• Półroczne niemowlę potrafi uderzać o siebie przedmiotami, szuka też upuszczonej zabawki. Dziecko w tym wieku samo inicjuje kontakt zwracając na siebie uwagę uśmiechem i gaworzeniem. Wykazuje też zainteresowanie innymi dziećmi, a szczególnie niemowlętami.
• W dziewiątym miesiącu życia dziecko wykazuje się coraz większą ciekawością – bada rączkami twarz opiekuna, potrafi też szukać ukrytej zabawki. W tym wieku bardzo widoczne jest też przywiązanie do opiekuna.
• Roczne niemowlę bawi się w proste zabawy z opiekunem, daje także przedmioty innym dzieciom.

Każdy z wyżej wymienionych parametrów dostarcza cennych informacji na temat zdrowia i funkcjonowania dziecka, pozwalając na wczesne wykrywanie potencjalnych problemów oraz wdrażanie odpowiednich działań. Regularne konsultacje z pediatrą oraz współpraca z innymi specjalistami, takimi jak neurolog, logopeda czy fizjoterapeuta, są kluczowe dla zapewnienia dziecku optymalnych warunków do rozwoju.

Bibliografia:
1. Standardy WHO Rozwoju Fizycznego Dzieci 0-5 LAT, Instytut Matki i Dziecka. https://imid.med.pl/images/do-pobrania/Siatki_0-5_lat_WHO.pdf
2. Matwiejczyk Ł i wsp. Przydatność kliniczna siatek centylowych urodzeniowej masy ciała w opiece nad noworodkiem. Forum Medycyny Rodzinnej 2019;13(3):125–132
3. Kułaga Z i wsp. Siatki centylowe wysokości, masy ciała i wskaźnika masy ciała dzieci i młodzieży w Polsce – wyniki badania OLAF. Standardy Medyczne/Pediatria 2010; 7:690–700.
4. Kułaga Z i wsp. Siatki centylowe dla oceny wzrastania i stanu odżywienia polskich dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia. Standardy Medyczne/Pediatria 2015; 12:119-135.
5. Kowalczykiewicz-Kuta A. Kamienie milowe we wczesnej ocenie rozwoju dziecka. Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny. Tom 6 pod red. J. Siekierki, M. Zimnowody i D. Żurawickiej. Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, Opole 2018.