Depresja u seniora - depresja u osób starszych

Czym jest depresja u osób starszych?

Depresja starcza jest chorobą objawiającą się zaburzeniami nastroju, która występuje u osób w podeszłym wieku. Charakteryzuje się zwykle uczuciem straty, złości, oraz smutku utrudniającym codzienną egzystencje, które trwa nie mniej niż cztery tygodnie. U osób starszych w przeciwieństwie do młodych, depresja często jest maskowana przez objawy ze strony ciała, co dodatkowo utrudnia skomplikowaną diagnostykę. Często depresja u osoby starszej jest traktowana jako część etapu starzenia, co jest podstawowym błędem. Depresja skutecznie obniża jakość życia seniora, oraz przyczynia się do rozwoju innych niebezpiecznych schorzeń. Rozwój depresji u osoby starszej jest zależny także od środowiska w którym żyje. Znacznie częściej dotyka seniorów mieszkających w domach opieki, oraz domach pomocy społecznej. Często cierpią na nią również osoby starsze które straciły partnera, są po rozwodzie, albo nie mają osób bliskich. Nie jest to jednak regułą, depresja starcza, często jest niezauważana nawet przez najbliższą rodzinę osoby chorej. Problem depresji u osób starszych wzrasta na całym świecie, ze względu na starzenie się społeczeństwa. Depresja starcza wiąże się z trzykrotnie większą ilością samobójstw, w porównaniu z depresją u ludzi młodszych.

Przyczyny depresji u osoby starszej

Istnieje wiele przyczyn które mogą prowadzić do rozwoju depresji u osoby starszej. Można je podzielić na kilka różnych grup.

Czynniki psychospołeczne:

• Samotność - może, ale nie musi wiązać się ze śmiercią partnera. Prawie 20% osób, których spotkała śmierć partnera zapada na depresje,a mniej niż połowa z nich jest poprawnie zdiagnozowana i leczona. Często ludzie z najbliższego otoczenia osoby w podeszłym wieku, błędnie uważają objawy depresji jako naturalny proces żałoby.
• Izolacja - zdarza się, że osoby w podeszłym wieku, przestają utrzymywać kontakty z innymi ludźmi. Najczęściej jednak nie jest to od nich zależne. Może się to również wiązać ze zmianą miejsca zamieszkania, albo przeprowadzką do domu opieki.
• Diagnoza poważnej choroby - depresja często bywa reakcją na zdiagnozowaną u seniora ciężką chorobę, taką jak na przykład nowotwór.
• Niepełna sprawność po przejściu ciężkiej choroby - osoba starsza po przebytym udarze bądź innej chorobie, często staje się zależna od innych osób. Potrzebuje opieki oraz wsparcia z zewnątrz. Brak poczucia niezależności może prowadzić do depresji.
• Pełnienie opieki nad osobą chorą - depresja bardzo często dotyka seniora, który na co dzień opiekuje się kimś przewlekle chorym. Najczęściej jest to małżonek. Nagła zmiana życia i praktycznie całkowite podporządkowane się potrzebom osoby chorej, może prowadzić u seniora do depresji.
• Starzenie się - reakcją na postępujące starzenie organizmu, może być złość, lęk i rozgoryczenie. Co może skutkować rozwojem depresji starczej.

Czynniki biologiczne:

• Problemy somatyczne - osoba starsza często traci apetyt, oraz dotykają ją uciążliwe zaparcia i niekontrolowane chudnięcie. Problemy z metabolizmem u seniora mogą mieć wielorakie podłoże. Często wynika to z choroby nowotworowej toczącej się w organizmie, złego odżywiania się (brak możliwości finansowych zapewnienia pełnowartościowej diety) bądź jest objawem ubocznym leków które przyjmuje. Często otępienie wpływa na to, że senior po prostu zapomni zjeść posiłku. Co za tym idzie niedożywienie oraz odwodnienie, poza wieloma innymi negatywnymi skutkami dla zdrowia u seniora, może być przyczyną rozwoju depresji.
• Upośledzenie pamięci - wywołane najczęściej otępieniami i chorobą Alzheimera. U osób starszych często obserwuje się kłopoty z pamięcią. Według aktualnej wiedzy medycznej, choroba Alzheimera prawdopodobnie ma związek z depresją starczą. Prawdopodobnym jest, że depresja może być powodem rozwoju Alzheimera, ale również jego składową. 
• Rodzaj przyjmowanych leków - istnieją leki, po których u osób starszych pojawiają się stany depresyjne. Są to na przykład: benzodiazepiny, chlorpromazyna, haloperidol, oraz flufenazyna.
• Deficyt aktywności fizycznej - u osób starszych, które nie podejmują żadnych aktywności fizycznej znaczenie częściej występuje depresja. Jak wiadomo aktywność fizyczna jest istotna nie tylko dla ciała, a jej brak może przyczyniać się do pojawienia objawów depresji.
• Długotrwały ból - który jest wywołany różnego rodzaju schorzeniami na przykład nowotworem, może nasilać objawy depresji.
• Inna choroba - może spowodować rozwój depresji. Wraz ze wzrostem ilości schorzeń na jaką cierpi osoba starsza, ryzyko wystąpienia u niej depresji znacznie rośnie. Często depresja pojawia się u seniorów cierpiących na chorobę nowotworową, astmę, po przebytym zawale serca, udarze mózgu, cukrzycę.
• Innymi czynnikami ryzyka rozwoju depresji mogą być: niedobór niektórych witamin, przewlekłe infekcje, oraz zaburzenia związane z tarczycą.

Czynniki genetyczne

Do wystąpienia depresji u seniorów mogą przyczyniać się mutacje genetyczne. Często ma to związek z chorobą genetyczną zdiagnozowaną w młodym wieku.

Czynniki osobowościowe

Jeśli chodzi o rozwój depresji u starszych ludzi, istotne znaczenie ma również osobowość danej osoby. Osoby starsze które mają osobowość unikającą bądź zależną, są bardziej narażone na ryzyko rozwoju depresji.

Objawy depresji u seniora

Najbardziej charakterystycznym objawem depresji starczej, jest długotrwale utrzymujące się poczucie smutku wpływające negatywnie na codzienne funkcjonowanie. Objawy depresji starczej możemy podzielić na dwa główne typy, psychiczne oraz fizyczne. Częste występowanie objawów fizycznych, odróżnia depresje starczą od tej występującej u osób młodych. Objawy depresji u seniora często dla osób postronnych, mogą nawet nie kojarzyć się z tą chorobą.

Depresja osób starszych - objawy

• Zaburzenia snu, problemy ze snem, trudności w zasypianiu, bezsenność, sen z przerwami, zwiększona senność, lub wczesne wybudzanie.
• Brak uczucia głodu, utrata wagi.
• Bóle głowy, migreny.
• Spadek sprawności fizycznej.
• Bóle brzucha, wymioty, biegunki, zaparcia bądź zgaga.
• Wahania nastroju.
• Płaczliwość oraz smutek.
• Spowolnienie psycho-ruchowe.
• Zmniejszenie bądź brak popędu seksualnego.
• Bóle stawowe.
• Brak nowych oraz dotychczasowych zainteresowań
• Brak sensu i celu w życiu.
• Zaburzenia pamięci oraz koncentracji.
• Narzekanie, zwiększona drażliwość.
• Zaburzenia woli.
• Objawy hipochondrii.
• Wycofanie z życia towarzyskiego, izolacja.
• Zmniejszenie poczucia własnej wartości.
• Nieustanne uczucie zmęczenia.
• Myślenie o śmierci, próby samobójcze.
• Zwiększenie przyjmowania leków, oraz picie alkoholu.
• Poczucie bycia niepotrzebnym.
• Brak pewności siebie.
• Poczucie winy związane z wydarzeniami z przeszłości.

Z reguły wymienia się trzy formy depresji starczej. Łagodną, umiarkowaną, oraz ciężką. Zależnie od rodzaju, ilości, jak również intensywności objawów które występują w jej przebiegu.

Diagnoza depresji u osoby w podeszłym wieku

Diagnostyka depresji u starszych ludzi jest skomplikowana i wymaga pomocy specjalisty. Lekarz w przypadku podejrzenia depresji w pierwszej kolejności zleci oznaczenie poziomu hormonów, także tych związanych z tarczycą. Oprócz tego sprawdzi poziom witamin, szczególnie z grupy B, oraz innych odżywczych składników. Musi on wykluczyć u osoby starszej odwodnienie oraz zaburzenia na poziomie elektrolitów. Lekarz również zbada osobę starszą fizykalnie, aby wykluczyć inne choroby. Sprawdzi przyjmowane leki - ponieważ one również mogą przyczyniać się do wystąpienia objawów wskazujących na depresje. Ważny będzie także wywiad zebrany od osób bliskich osobie starszej z podejrzeniem depresji. Poza podstawowymi badaniami krwi, zalecana jest również tomografia komputerowa, w celu wykluczenia innych schorzeń mogących wywoływać objawy podobne do depresji starczej. Ważny będzie także dokładny wywiad z seniorem, oraz po wykluczeniu innych chorób, zrobienie mu testów psychologicznych. Do diagnostyki najczęściej stosowana jest Geriatric Depression Scale (GDS) czyli Geriatryczna Skala Oceny Depresji Yesavage’a. Składa się z piętnastu stwierdzeń, na które osoba starsza musi odpowiedzieć wyłącznie" tak", bądź "nie". Już sześć odpowiedzi "tak" może wskazywać na depresję umiarkowaną, a jedenaście i więcej takich odpowiedzi - ciężką. Innym przydatnym testem diagnostycznym może okazać się skala Katza. Pozwala ona na ocenę samodzielności seniora, oraz tego jak sobie radzi z codziennymi czynnościami. Cenny będzie również Patient Health Questionnaire (PHQ) czyli Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta. Ten krótki test, stanowi dużą podpowiedz diagnostyczną w rozpoznaniu depresji.

Różnice między depresją u osoby młodej a depresją starczą

Najważniejsze aby zdać sobie sprawę, że obraz dotyczący depresji jaki ma większość ludzi, może w rzeczywistości znacznie różnić się od depresji starczej. Niestety, osoby starsze cierpiące na depresje, mają gorsze rokowania niż młodsze. Wiąże się to z innymi chorobami, na które zwykle cierpi osoba starsza, a które wpływają negatywnie na jej stan. Główną różnicą jest to, że u osób starszych występuje więcej objawów fizycznych, ze strony ciała, niż u osób młodszych u których dominują objawy ze strony psychiki. U seniorów, można wyróżnić również zupełnie inne czynniki które mogą przyczyniać się do rozwoju depresji, a w żaden sposób nie dotyczą osób młodych.

Leczenie depresji 

Najważniejszymi aspektami leczenia depresji starczej jest działanie w wielu obszarach. Najlepszą i najbardziej skuteczną metodą według aktualnej wiedzy medycznej jest połączenie farmakoterapii z psychoterapią. W przypadku farmakoterapii, u seniora, dawki leków muszą być indywidualnie dobrane. Należy wziąć pod uwagę również fakt, że zwykle u osoby starszej oczekiwanie na efekty leczenia może trwać nieco dłużej. Leki mogą być gorzej wchłaniane, oraz mogą wystąpić skutki niepożądane. Lekarz powinien w trakcie leczenia wziąć pod uwagę również interakcje leków dotychczas przyjmowanych przez osobę starszą, z lekami przeciwdepresyjnymi. Najbezpieczniejszym rodzajem leków przeciwdepresyjnych u osób starszych, są inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. Takie jak na przykład: escitalopram, fluoksetyna, sertralina oraz citalopram. W procesie leczenia ważne także będzie wsparcie osób najbliższych seniorowi.

Terapia CBT w leczeniu depresji u osób starszych

Terapia poznawczo-behawioralna CBT może wspomóc seniora w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami spowodowanymi depresją. Ośrodek NoweWidoki specjalizuje się w terapii CBT. Samo skupienie się na leczeniu farmakologicznym nie wystarczy. Poprzez terapię CBT pozna on sposoby, dzięki którym będzie w stanie sobie lepiej radzić z codziennymi trudnościami. Pomoże mu zrozumieć pewne zachowania oraz zmieniać sposób myślenia. Terapia wspomoże także starszą osobę w organizacji rytmu dnia, oraz w problemach z podejmowaniem decyzji. Będzie ważna także w procesie otwarcia się na kontakty z ludźmi, oraz wyjście z izolacji.

Rokowanie osób z depresją starczą

W przypadku szybkiego podjęcia prawidłowego leczenia, depresja starcza jest uleczalna. Niestety ma ona nieco gorsze rokowania niż depresja u osób młodszych. W wielu przypadkach, depresja u osób starszych ma charakter nawracających epizodów. Dlatego ważne, aby osoba starsza która przebyła depresje, pozostała pod stałą kontrolą specjalistów.

Depresja starcza - jak pomóc osobie z depresją?

Osoby z najbliższego otoczenia seniora cierpiącego na depresje, opiekunowie, rodzina oraz przyjaciele, powinni wykazać się ogromnym wsparciem. Istotne będzie także aktywizowanie osoby starszej. Przydatne będzie zachęcanie seniora do samodzielnego wykonywania codziennych czynności, na miarę jego możliwości. Szczególnie istotna będzie ogromna doza cierpliwości wobec seniora. Ważne będzie chwalenie go, za każdy postęp jaki poczyni. Potrzebna będzie empatia oraz przyjazne podejście. Dla seniora będzie ważna często nawet zwykła rozmowa o pogodzie. Człowiek starszy cierpiący na depresje potrzebuje stałego poczucia bezpieczeństwa oraz stałości. Ważne będzie również dopilnowanie seniora, aby przyjmował odpowiednią ilość dobrze zbilansowanych posiłków.

Depresja seniora jest równie poważną chorobą co depresja u osób w młodzej grupie wiekowej. Niestety często bywa niezauważona, zlekceważona, oraz mylona z innymi schorzeniami. Ze względu na symptom, który zazwyczaj wskazują na innego rodzaju schorzenie, jest ona bardzo podstępną chorobą dotykająca wielu seniorów. Dlatego ważne jest jak najszybsze rozpoznanie, oraz podjęcie leczenia skupiającego się na wielu obszarach. Farmakoterapia oraz psychoterapia są nieodłącznym elementem radzenia sobie z tego rodzaju depresją. W tym okresie wsparcie osób najbliższych może mieć ogromny wpływ na zdrowienie osoby w podeszłym wieku.

Źródło:

• Leszek Bidzan. Depresyjne zaburzenia nastroju u osób w wieku podeszłym. Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego Akademii Medycznej w Gdańsku
  Przedrukowano za zgodą z: Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008; 1: 1–
• Milena Osińska, Adam Kazberuk, Katarzyna Celińska-Janowicz, Rafał Zadykowicz, Edyta Rysiak. Depresja – choroba cywilizacyjna XXI wieku. Geriatria 2017; 11: 123-129
• Anna Pacian, Teresa B. Kulik, Paweł Chruściel, Martyna Mazurek-Sitarz, Karol Sitarz, Tomasz Derewiecki. Jakość życia a ryzyko depresji wśród osób starszych. Hygeia Public Health 2014, 49(4): 820-824
• Amy Fiske, Julie Loebach Wetherell, and Margaret Gatz. Depression in Older Adults. Annu Rev Clin Psychol. 2009; 5: 363–389.
• Tomasz Knurowski, Durdica Lazić, Jitse P van Dijk, Andrea Madarasova Geckova, Beata Tobiasz-Adamczyk, Wim J A van den Heuvel. Survey of health status and quality of life of the elderly in Poland and Croatia. Croat Med J. 2004 Dec;45(6):750-6.