Koncert "Józef Elsner – powrót mistrza"

Będzie to pierwszy cykl koncertów klawesynowych podczas których zabrzmią napisane przez Józefa Elsnera utwory na 4 ręce. Repertuar składa się z 5 polonezów i jednej sonaty. Ponadto pod kierunkiem jasnogórskiego organisty Marcina Lauzera nastąpi prawykonanie Mszy świętej op.35 J. Elsnera i koncert Msza g-moll op. 72 "na dzień św. Michała Archanioła w Grodkowie, miejscu mojego urodzenia", napisanej przez Elsnera dla Grodkowa.

Niesłusznie zapomniany, XIX wieczny wybitny kompozytor Józef Elsner zasługuje na poczesne miejsce w panteonie polskich kompozytorów klasycystycznych. Z pochodzenia był Niemcem, z wyboru, serca i duszy stał się Polakiem, który nie tylko działał na rzecz polskiego dziedzictwa kulturowego i muzycznego ale był też mistrzem i nauczycielem samego Fryderyka Chopina. Kompozytor, dyrygent oraz pedagog urodził się w Grodkowie 1 czerwca 1769 roku. Pobierał nauki u miejscowych nauczycieli we Wrocławiu. Na tamtejszym uniwersytecie rozpoczął studia teologiczne, następnie lekarskie. Dzięki stypendium Grodkowa wyjechał kontynuować naukę do Wiednia, gdzie podlegał bezpośredniemu wpływowi muzyki Haydna, Mozarta oraz innych kompozytorów im współczesnych. Był kapelmistrzem w teatrze we Lwowie, prowadził operę w Teatrze Narodowym w Warszawie.

Prowadził własną sztycharnię nut, gdzie wydawał dzieła kompozytorów polskich. Zapoczątkowała ona powstawanie tego rodzaju przedsiębiorstw w Warszawie. W latach 1803–1805 wydawał pierwszy w Polsce miesięcznik nutowy pt. „Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich”.

O muzyce myślał w kategoriach retorycznych, nazywał ją „mową uczuć”. Mimo iż nauczył się języka polskiego dopiero jako dorosły człowiek, jest autorem publikacji pt. „Rozprawa o metryczności i rytmiczności języka polskiego”. Zmarł 18 kwietnia 1854 w Elsnerowie pod Warszawą. Jego grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Zadanie zakłada realizację 4 koncertów klawesynowych w wykonaniu zespołu Klaviduo specjalizującego się w grze na klawesynie. Tym samym program koncertu zawiera cenne prawykonania obejmujące wszystkie nigdy wcześniej nie grane całościowo utwory wielkiego kompozytora. Niezwykle ważne staje się zaprezentowanie kompletu dzieł Elsnera skomponowanych na duo klawiszowe.

Utwory wykonywane przez zespół Klaviduo w składzie: Magdalena Bąk i Jerzy Michał Wardęski, grane we Wrocławiu, Niemczy i w Warszawie na dwumanuałowym klawesynie francuskim (kopia historycznego instrumentu Blanchet/Taskin o dyspozycji 8 + 8 + 4 + Lutnia) a na dwóch szpinetach w Dobrzycy. Program:
Część I
1. Polonez G-dur
2. Polonez f-moll
3. Polonez E-dur na temat marsza z opery "Woziwoda" L. Cherubiniego

Przerwa

Część II
4. Polonez C-dur
5. Sonata B-dur op. 16 dedykowana ks. Józefowi Poniatowskiemu
6. Polonez E-dur na temat uwertury do opery "Lodoiska" Rudolpha Kreutzera

Najbliższe koncerty klawesynowe odbędą się:

6 sierpnia - Kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu
7 sierpnia - Kościół Rzymskokatolicki pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Niemczy

Specjalny koncert zostanie przygotowany przez Marcina Lauzera, doświadczonego organizatora tego typu przedsięwzięć, organistę jasnogórskiego. Dwie „Msze” Elsnera nastąpią jedna po drugiej w dniu 18.09.2022 r. w bazylice na Jasnej Górze. Najpierw nastąpi prawykonanie Mszy Świętej Polskiej op. 35 a następnie koncert Msza g-moll op. 72.

Koncert 1.
Prawykonanie Mszy Świętej op. 35 autorstwa J. Elsnera pozostającej nadal w rękopisie. Msza Polska op. 35 (Msza F-dur „Z odgłosem pieni”) – utwór zadedykowany radcy stanu Józefowi Kalasantemu Szaniawskiemu. Jest to utwór czterogłosowy z przeznaczeniem na niewielki zespół wokalny z towarzyszeniem organów. Opracowanie z pierwodruku zostało dokonane przez prof. Marię Zduniak z Wrocławia w przedostatniej dekadzie XX wieku. Utwór jest typem mszy, gdzie w zamian łacińskich wersów ordinae missae wstawione są utwory pieśniowe do poetyckich tekstów w języku narodowym, treścią nawiązujących do łacińskich oryginałów. Autorem wersów jest XIX wieczny poeta Kazimierz Brodziński. Msza zawiera siedem części złożonych z utworów o bardzo zwięzłej fakturalnie i harmonicznie budowie. Części: "Na Kyrie – Z odgłosem wdzięcznych pieni", "Na Gloria – Chwałę Pana wdzięcznym pieniem", "Na Graduał– Powstańcie światłości syny", Na Credo – Wierzemy w Boga jednego na wieki", "Na Offertorium – Przyjmij, Boże, tę ofiarę", "Na Sanctus – Upadnij na
kolana", Organowe Preludium, "Na Agnus Dei – Dzieci niegodne tak wielkiej ofiary".

Koncert 2.
Msza g-moll op. 72 "Na dzień św. Michała Archanioła w Grodkowie, miejscu mojego urodzenia" to dzieło, które ujrzało światło dzienne z archiwum Biblioteki Jagiellońskiej w początku XXI wieku dzięki staraniom Marcina Lauzera. Utwór jest osobistym zwrotem kompozytora w kierunku rodzimego miasta położonego na Śląsku Opolskim, gdzie w kościele pw. św. Michała Archanioła był ochrzczony. W utworze tym złożonym z 7 części podzielonych na drobniejsze chorusy kompozytor zacytował pieśni polskie, takie jak "Kiedy ranne wstają zorze," "Wstał Pan Chrystus", dzięki czemu słuchacz dostrzega motywy polskości w melodyce dostosowanej do tekstów łacińskich. Elsner umieścił w karcie tytułowej opisy wykonawcze w postaci dwóch wersji liczb wykonawców wpisanych czerwonym atramentem tak by dzieło można było przedstawić w mniejszych ośrodkach kulturalnych, na przykład w miasteczku w Grodkowie z pomniejszonym do minimum aparatem wykonawczym. Idąc tym planem kompozytorskim obecne wykonanie będzie więc przedstawione aparatem wykonawczym złożonym z solistów (których kompozytor alternatywnie przewidywał w partiach chóralnych) oraz basso continuo na organy.

Części: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus, Agnus Dei, Dona Nobis Pacem
Obie Msze zostaną wykonane na Jasnej Górze w składzie 4 solistów z udziałem organisty.
Patronat honorowy nad koncertami objął Związek Szlachty Rzeczypospolitej (z siedzibą w Zamku Piastów Śląskich w Brzegu).

Projekt powstał przy dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu Muzyka realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca. Fundacja Kultury i Sztuki Ars Longa im. Mieczysława Święcickiego.