Sensacja w Bardzie! To najstarsza drewniana rzeźba maryjna w Polsce?

Prace konserwatorskie przy rzeźbie prowadzono w związku ze zniszczeniem warstw polichromii i złoceń, które zostały wykonane podczas poprzednich prac konserwatorskich w 1926 r. Podczas ich wykonania potwierdzono, że „sama struktura drewna jest w zasadzie nieuszkodzona i nie wymaga interwencji”. Wykonane podczas prac konserwatorskich zdjęcia RTG wzbudziły jednak pewne wątpliwości dotyczące datowania rzeźby. Dlatego dla ich wyjaśnienia, zdecydowano się na badanie metodą węgla radioaktywnego C14.  Naukowcy mają już wyniki i wskazują, że rzeźba pochodzi z początku XI wieku. Konserwator Marcin Ciba mówi, że podczas tych badań zaskoczeń było znacznie więcej.

Wyniki badań dały wynik... około 1011 roku z tolerancją błędu +/- 26 lat. Ze względu na przyjęty margines oraz fakt, że data graniczna odnosi się do momentu pozyskania drzewa, założono, że datą pierwszą możliwą do zaakceptowania jest 1060 rok. Warto dodać, że do dzisiaj przyjmowano, iż mierząca zaledwie 43 cm figura powstała w XIII lub XII wieku.

Konsekwencje tych badań mogą być znaczące. Jak czytamy w opracowaniu naukowców „oznaczać to może, że figura związana jest z przedcysterskim okresem historii Barda, a gdyby te przypuszczenia okazały się prawdziwe, mielibyśmy do czynienia z najstarszym przedstawieniem Maryjnym w Polsce”.

Prace konserwatorskie przy figurze Matki Bożej Bardzkiej prowadził w 2015 r. Pan Marcin Ciba - Konserwator i Kustosz zbiorów artystycznych Klasztoru OO. Dominikanów w Krakowie. Prace zostały sfinansowane ze środków dotacji przyznanej przez Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Cudowna figura Matki Boskiej Bardzkiej to najstarsza zachowana romańska rzeźba na Dolnym Śląsku. Od wieków stanowi ona cel licznych pielgrzymek, a liczne łaski i cuda wyproszone za jej przyczyną skrzętnie odnotowano w Bardzkiej Księdze Cudów, do dziś przechowywanej w archiwum miejscowej parafii. Jak to tej pory twierdzono, rzeźba została wykonana z drewna lipowego i mierzy 43,3 cm wysokości. Wielu badaczy, z elitą historyków sztuki przedwojennego środowiska naukowego Wrocławia na czele, stawiało tezy dotyczące przybliżonego okresu powstania rzeźby i jej faktycznego pochodzenia. Zdanie na ten temat zabierał m.in.:dr Erich Wiese – wrocławski historyk sztuki, dr Paul Knauer autora monografii klasztoru cystersów w Kamieńcu Ząbkowicki, czy ks. profesor Alfons Nowack dyrektor Archiwum i Muzeum Diecezjalnego we Wrocławiu.

Do obiegu naukowego weszły dwie teorie. Pierwsza wiąże pojawienie się w Bardzie cudownego wizerunku z okresem kolonizacji niemieckiej, co na Śląsku zdecydowanie przypada na XIII wiek i związane jest ściśle z zakonem cystersów. Druga teoria zakłada, iż rzeźba miała trafić do bardzkiego grodu za sprawą rycerskiego zakonu Joannitów. Miała być umieszczona w kaplicy bardzkiego grodu. W związku z podzielonymi zdaniami w przedmiocie okoliczności pojawienia się w Bardzie rzeźby Matki Boskiej, niejasnym pozostaje również przybliżony czas jej powstania. Naukowcy wypracowali do tej pory różne i dość rozbieżne czasowo opinie. Część badaczy uważa, że powstanie rzeźby można datować na początek XII wieku, inni sugerują zaś wiek XIII.

Rzeźba Matki Boskiej przechowywana w bardzkiej bazylice należy do typu „Madonn Tronujących”. Postać Marii została przedstawiona w pozycji siedzącej z Dzieciątkiem Jezus na kolanach. Maryja trzyma w wyciągniętej prawej dłoni jabłko królewskie – symbol władzy. Dzieciątko Jezus jedną ręką podtrzymuje opartą na kolanie księgę, drugą zaś unosi w geście błogosławieństwa. Postacie spoglądają w dal, delikatnie się uśmiechając.

Cudowne wizerunki maryjne na Ziemi Ząbkowickiej często opuszczały miejsca swego kultu. Tak było w przypadku Boblic, jak również Barda. W roku 1425 rzeźba została wywieziona do pobliskiego Kłodzka, aby uchronić ją przed napadem wojsk husyckich, którzy z pewnością nie oszczędziliby maryjnego wizerunku. W 1436 roku rzeźba powróciła do Barda. W czasie rozwoju na Śląsku reformacji, wykluczającej przecież kult Matki Boskiej, postanowiono chronić figurę i przenieść ją do klasztoru cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim, gdzie przechowywano ją do 1606 roku.

W latach 1686-1704 wzniesiono w Bardzie nowy kościół pielgrzymkowy ze specjalnym przeznaczeniem dla cudownego wizerunku. W czasie trwania wojny 30-leniej (1618-164, która dla śląskiej ziemi okazała się prawdziwym kataklizmem, bardzki wizerunek wywożono kilkakrotnie do jezuickiego kościoła w Kłodzku. Kiedy w 1711 roku w Bardzie wybuchł pożar, który zajął wieże kościoła, cudowna figurka została wyniesiona z kościoła i przewieziona do Kamieńca Ząbkowickiego, gdzie czczono ją do 1712 roku. Wtedy to, 12 maja rzeźba powróciła do Barda, gdzie czczona jest do dziś.

Wyjątkowym faktem w historii cudownej rzeźby Matki Boskiej Bardzkiej jest jej uroczysta koronacja, która miała miejsce w dniu 3 lipca 1966 roku. Aktu koronacji dokonał arcybiskup wrocławski ks. kardynał Bolesław Kominek. W tym roku obchodzimy 50-tą rocznicę tego wyjątkowego wydarzenia. Dziś rzeźba Matki Boskiej umiejscowiona jest w zwieńczeniu ołtarza głównego, wykonanego w 1715 roku. W 1906 roku rzeźbę umieszczono na drewnianej podstawce, w której umieszczono cząstkę Domu Loretańskiego. Z czasem do wspomnianej cząstki dołączono również relikwie świętych wywodzących ze zgromadzenia redemptorystów, tj. Alfonsa, Klemensa i Gerarda.

Opracował: Kamil Pawłowski, zdjęcia: Marcin Ciba, Tomasz Karamon